Czy to zwykły zegar, czy antyczny czasomierz?
Czego się spodziewamy, szukając zegara w dawnym stylu? Terminu „zabytkowy” używa się dziś dość luźno, opisując starsze przedmioty, jednak według oficjalnych definicji ma on trochę inne znaczenie. Na przykład według Urzędu Celnego Stanów Zjednoczonych, za „zabytkowe” można uznać przedmioty mające co najmniej sto lat. Z kolei w Wikipedii i słowniku Collins definiuje się słowo „zabytkowy” (ang. „antique”) jako cenny z uwagi na wartość estetyczną lub znaczenie historyczne. Krótko mówiąc, jeśli chcemy trzymać się oficjalnych definicji, zabytkowym nazwiemy każdy piękny czasomierz stworzony co najmniej sto lat temu.
Kiedy zegary stały się popularnym elementem wystroju domów
Historia czasomierzy sięga około VI wieku przed naszą erą, kiedy to starożytni Egipcjanie wynaleźli zegary słoneczne. Kolejnym wynalazkiem były zegary wodne używane w domach, lecz rzadko mające walory ozdobne. W XIV wieku katoliccy mnisi wynaleźli mechanizm wagowy. Duże rozmiary pierwszych zegarów mechanicznych ograniczały ich zastosowanie, głównie do kościołów i ratuszy.
To się zmieniło w XV wieku, gdy wynaleziono mechanizm sprężynowy i zmodyfikowano układy przekładni. Wówczas rzemieślnicy mogli tworzyć o wiele mniejsze, przenośne czasomierze. Popularność zegarów wzrosła, a projektanci zaczęli zwracać większą uwagę na ich wygląd, aby przyciągnąć nowych klientów. Ludzie zaczęli kupować zegary nie tylko w celach użytkowych, ale też dekoracyjnych.
W okresie pomiędzy wiekami XV i XVII znacznie usprawniono mechanizm zegarowy (wynaleziono wahadło). To wtedy stworzono najbardziej dopracowane i artystyczne modele wszechczasów.
Zegary latarniowe i zegary z długą obudową z XVII wieku
Wedle Johna Mighella zegary stały się nieodłącznym elementem umeblowania angielskich domów już w XVII wieku, a może i wcześniej. Najwcześniejszym zegarem produkowanym w Wielkiej Brytanii na użytek domowy był zegar latarniowy. Projekty angielskich zegarów wzorowane były na czasomierzach importowanych z Europy. Zegar latarniowy zawdzięcza swą nazwę podobieństwu do domowej lampy. Trzeba go też było zawieszać na ścianie, by ciężarki zwisały i napędzały mechanizm. Pod koniec XVII wieku te modele straciły wiodącą pozycję na rynku na rzecz zegarów z długą obudową.
Zegarmistrzowie wprowadzili długie obudowy jako osłonę dla ciężarków i wahadła. Pięknie zdobione, obudowy skupiały na sobie uwagę. W długim okresie popularności tych zegarów stworzono wiele odmian obudów, od prostych projektów dębowych po wyszukane markieterie, a nawet rzeźbienia. Wielu miłośników zabytkowych zegarów uważa te modele z XVII wieku za największe osiągnięcie angielskiej sztuki zegarmistrzowskiej.
Niektórzy artyści tworzący zegary z długą obudową zaczęli tworzyć ich miniaturowe, przenośne wersje, tak zwane zegary kominkowe, z o wiele mniejszymi mechanizmami sprężynowymi i wahadłami. Mimo większej wszechstronności, te mniejsze zegary nigdy nie upowszechniły się w takim stopniu, jak ich więksi bracia.
W XVIII i XIX wieku powstawały zegary tawerniane: duże (o średnicy do 75 cm), drewniane zegary ścienne wieszane głównie w zajazdach i tawernach. Miały one szerokie tarcze z wyraźnymi cyframi, aby goście mogli widzieć godzinę z daleka i w zadymionych pomieszczeniach. Obudowa pod tarczą skrywała ciężarki i długie wahadło.
W XIX wieku powstały niektóre najciekawsze modele zegarów – zegary szkieletowe. Ich charakterystyczną cechą jest odsłanianie mechaniki wewnątrz i podkreślanie kunsztu twórców. Zegary szkieletowe prawdopodobnie pochodzą z Austrii, produkowano je jednak na dużą skalę w Anglii.
Gdzie można kupić zegar zabytkowy
Zabytkowych zegarów z pewnością można szukać na targach antyków, w specjalistycznych sklepach i na aukcjach. Zwykle najlepiej jest znaleźć sprzedawcę-specjalistę posiadającego wiedzę na temat zegarów – będzie potrafił ocenić stan mechanizmu. Warto też zwrócić wagę na to, że zabytkowe zegary sprzedawane przez niewyspecjalizowane sklepy są zwykle droższe niż u specjalistów.